Karya
Güneybatı Anadolu’da ana hatlarıyla günümüzdeki Büyük Menderes Nehri güneyi, Muğla ili kuzey kısımları ve içerideki bölgeye denk gelen coğrafyanın eski çağlardaki ismi.
Bölgenin oluşumu eski Yunan kavimlerinin Anadolu’nun Ege kıyılarında koloniler kurmaya başlamalarından öncesine dayanmaktadır ve bir uygarlık düzeyi yaratmış olan Anadolu’nun bir yerli halkı olduğu konusunda tarihçiler arasındaki mutabakat genişlemektedir.
Herodot‘a göre, Karyalıların ismi efsanevi kurucu kralları Kar’dan türemiştir. Dilbilim araştırmaları dilinin, komşu Lidya ve Likya ve daha kuzeydeki Misya dilleri gibi, Hititlerin ardılı Luvi dilinden türemiş yerli bir Anadolu dili olduğunun kanıtlarını ortaya koymuştur. Bizzat Anadolu’nun yerlileri olduğu inancını taşıdıkları yine Herodot tarafından belirtilmektedir.
Homeros, İlyada Destanı’nda, sonradan bir İyonya kenti haline gelen Milet’in (Miletos; Balat) Troya Savaşları zamanında bir Karya kenti olduğunu belirtmektedir.
Bizzat Anadolu’nun daha eski bir halkı (Hint-Avrupa kavimleri öncesi) oldukları anlaşılan Leleglerin henüz tabiatı belirginleştirilememiş bir ölçüde mirasçısı olduklarına dair işaretler bulunmaktadır. Strabo ise ve Leleglerin aralarında birbirlerini ayırd edemeyecek ölçüde karışmış olduklarını yazmaktadır.
Karya sözcüğü, Luvi dilinde uç ülke, sarp ülke anlamına gelen Karuva sözcüğünün eski Yunancadaki dilindeki söyleniş biçimidir.
Homeros, Herodot ve Strabo’nun yanısıra, Tevrat’ta ve Mısır hiyeroglif yazıtlarında da anılmaktadır. Bu dönemde özellikle paralı askerlik yaptıkları anlaşılmaktadır. Karya veya Karyalılar Hitit metinlerinde Karkiya, Babillilerce Karsa, Elami ve eski Pers dilinde Kurka olarak anılmaktadır.
Karya Tarihi
Ünlü anıtı: Halikarnas mozolesi M.Ö. 11. yüzyıldan M.Ö. 545’e kadar bağımsızlığını muhafaza etti ve özellikle başlangıçta denizcilikle uğraştılar. Kıyılarda eski Yunan kolonilerinin kurulmaya başlamasından sonra da, iç bölgelerde Karya hakimiyeti ve kültürü devam etti.
M.Ö. 545 sonrasında Pers İmparatorluğu’nun satraplığı haline gelmiştir. Yerli hanedanın ve Pers satrapının yaşadığı en önemli şehri Halikarnas (Bodrum) olmuş, diğer önemli yerleşimleri arasında Latmus Heraclea’sı (günümüzde Bafa Gölü üzerindeki Kapıkırı), Laodicea Antioch’u (Yalvaç), Mindos (Gümüşlük), ve Alabanda (Çine) yer almıştır.
Bir mermer ocağı olarak kurulmuş Afrodisias da, bölgesinin M.Ö. 334’de Büyük İskender tarafından fethedilmesinden sonraki dönem sonrasında, önemini Bizans İmparatorluğu dönemine kadar sürdürmüş bir antik çağ merkezi haline gelmiştir.
Tarihi kayıtların özellikle Pers işgalinden ve Perslerle eski Yunanlılar arasındaki savaşların sürdüğü dönemde zenginleşmesi nedeniyle tarihinin daha iyi bilinen dönemi M.Ö. 6. yüzyıl sonrasıdır.
Bu dönemde ön plana çıkan Karyalılar arasında Salamis Deniz Savaşı’na (M.Ö. 480) katılmış Artemisia I, Pers yönetimi altında askeri komutanlık yapmış Hecatomnus (M.Ö. 380 öncesi), sırasıyla Karya ülkesini yönetmiş oğulları Mausolus (M.Ö. 377-353), Idrieus (M.Ö. 351-344) ve Pixodarus (M.Ö. 340-334) ve kızları Artemisia II (M.Ö. 352-350) ve Ada (M.Ö. 344-340 ve Büyük İskender’in geldiği 334 sonrası) sayılabilir.
Roma İmparatorluğu döneminde ismini duyurmuş M.S. 49’dan itibaren birkaç olimpiyatta şampiyonluk elde eden boksör Melankomas olmuştur.
Ticari niteliği en yüksek incir meyvesi cinsinin beşiği ve merkezi bölgesinde olduğundan, bu “düz incir”in (common fig) ismi, bugün halk arasında “Aydın inciri” denildiği gibi, botanik bilimine “Ficus carica” şeklinde geçmiştir.